Türk hukukunda bono, kıymetli evrakın bir alt türüdür. Ekonominin birçok alanında, ancak özellikle ticarette vazgeçilmez bir araçtır. Bu senetler, geçerlilikleri veya düzenlenmelerine yol açan temel hukuki ilişkiye bağlı olmadıkları için soyutturlar. Bu bağlamda bonolar, borç geri ödemesinin kayıtsız ve şartsız kabulüdür. Bu bonolar kayıtsız şartsız ve niteliksiz olmalıdır. Dolaşıma girebildikleri ve bir kişiden diğerine geçebildikleri için, sıkı koşullara uymaları gerekir.
Aşağıda kambiyo senetlerine ilişkin sıkça sorulan bazı soruların yanıtları yer almaktadır.
Kambiyo Senedi Nedir?
Kambiyo senetleri alacak senetlerine benzer. Borçlu olunan parayı temsil ederler. Senet düzenlendiğinde, onunla birlikte giden ilişki kurulur. Bu senedin düzenlenmesine yol açan borç ilişkisi ne kadar geçerli olursa olsun, ilişki hala geçerlidir. Senetlerin düzenlenmesine yol açan temel borç ilişkisi de bilinmemektedir. Metne bakarak alacağın senetten başka bir kaynaktan doğduğunu anlamak mümkün değildir. Borçlunun borca ilişkin sorumluluğu ise senette belirtilen miktar ile sınırlıdır.
Kambiyo senetlerine özgü bir haciz prosedürü var mıdır?
Mevzuatımızda kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile takip şartları ve usulleri düzenlenmiştir. Senetlerin tanzim kaynağı olan alt ilişki için hem genel haciz hem de bu senetlere özgü icra takibi yapılabilmektedir. Kambiyo senetleri hakkında genel bilgi verildikten sonra bu icra takibine değinilecektir.
Kambiyo senetlerinin ortak özellikleri nelerdir?
Bu senetler maddi ve tedavül değeri yüksek olan hukuki belgelerdir. Bu senetlerin en önemli özelliği, belirli bir miktar paranın ödenmesi şeklinde düzenlenmiş olmalarıdır. Örneğin, bir malın teslimatı için ödeme yapmak üzere bir kambiyo senedi düzenlenemez. Kambiyo senetleri, yukarıda da belirtildiği gibi, bir nedeni olmayan hukuki işlemlerdir. Her ne kadar soyut olsalar da bu, düzenlenmesi için yasal bir gerekçe olmadığı anlamına gelmez. Bir senede bakarak sadece hukuki ilişki kurulabilir. Bir senedin geçerliliğinin belirlenmesi, altta yatan borç ilişkilerinin geçerliliğine bağlı değildir. Kambiyo senetleri yasal kıymetli evraklardır. Kambiyo senetleri ciro ve teslim yoluyla devredilebilir. Bunun tersi yapılacaksa, senette sıra numarası açıkça belirtilmelidir. Bu durumda senet nama yazılı hale gelir ve ancak alacağın temliki hükümlerine göre yeniden satılabilir. Bu senetler daha önce de belirttiğimiz gibi tedavül kabiliyetine sahiptir. Ölümcül olan bu durum, borçlunun vade tarihinde senedin kimin elinde olduğunu her zaman söyleyemeyeceği anlamına gelir. Bir kambiyo senedini elinde bulunduran kişi, vade tarihi geldiğinde borçluya gitmek zorunda kalacaktır.
Kambiyo Senetleri Yönetmeliği Nerelerde Düzenlenir?
Ticaret Kanunu’nda kıymetli evrak başlığı altında sınıflandırılan kambiyo senetleri üç farklı türde karşımıza çıkmaktadır.
Kaç çeşit kambiyo senedi vardır?
Türk hukukunda üç farklı türde senet bulunmaktadır. Bu üç tür şunlardır
- Kambiyo senedi, muhatabın alacaklı lehtar sıfatıyla hareket eden kişiye karşı olan borç veya yükümlülükleri nedeniyle keşidecinin muhataptan olan alacağını ödemesini sağlayan bir sözleşmedir.
- Muhatabı bulunmayan bir senedi imzalayan kişi, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, borçtan sorumludur ve onun hükümlerine tabidir.
- Çek, hamiline ve muhatap olan bankaya yazılabilir. Ancak bu banka çeki ciro edemez.
Kambiyo Senetleri Zamanaşımı Kapsamına Girer mi?
Ticaret Kanunu, ödenmesi gereken tutara bağlı olarak bir alacaklının ileri sürebileceği talepler için zamanaşımı süresini belirtir.
Kambiyo Senetleri İçin Zamanaşımı Süresi Nedir?
Sosyal çevrelerde “senet” olarak da bilinen bono veya vadesinde ödenmeyen diğer senetlerin hamili, senetlere özgü haciz yoluyla icra takibi başlatabilir. 3 yıl geçtikten sonra hamilin keşideciye karşı ileri sürebileceği talepler zaman aşımına uğrar. Çek söz konusu olduğunda hamilin ileri sürebileceği talepler üç yıl sonra zaman aşımına uğrar. İbraz sürelerinin ilgili olduğuna dikkat etmek önemlidir. Çeklerin, keşide yerinde ödenmesi halinde keşide tarihinden itibaren 10 gün içinde, başka bir yerde ödenmesi halinde ise 1 ay içinde ibraz edilmesi gerekmektedir.
Kambiyo senetlerinin haczi için şartlar nelerdir?
Öncelikle alacağın kambiyo senedine dayalı olması gerekir. Yani bu takip sadece poliçe, çek ve bonolarda başlatılabilir. Sadece yetkili hamil bu icra işlemini başlatabilir ve borçlunun senetten sorumlu tek kişi olması gerekir. Ayrıca senedin ödenmiş olması da gerekmektedir.
Kambiyo senetlerine özgü haciz için nasıl başvurabilirim?
Alacak bir rehinle teminat altına alınmış olsa bile, senet yine de takip başlatmak için kullanılabilir. Bunun için alacaklının senetlere özgü haciz talep etmek istediğini açıkça belirtmesi gerekir. Alacaklı ayrıca takibin dayandığı senetlerin aslını ve kaç borçlu olduğuna dair onaylı bir suretini de takibe eklemelidir.
Kambiyo senetlerine mahsus icra takibine itiraz edilebilir mi?
Borçlunun ödeme emrinin tebliğinden itibaren itirazda bulunmak için 5 gün süresi vardır. Tebligatın doğru olmaması halinde 5 günlük süre işlemeye başlar. İtiraz, icra dairesinin yetkisine, kambiyo senedine ve dolayısıyla üzerindeki imzaya, borcun ödendiğine veya geciktiğine ilişkin olabilir. İtirazların yazılı yapılması gerekmektedir.
Bir banka hesabına belirli bir kambiyo senedinin haczedilmesine karşı nereye itiraz edebilirim?
İcra dairesine yapılan tüm itirazlar geçersizdir. İcra müdürünün itirazı mahkemeye sunma zorunluluğu yoktur. Yargı çevresindeki icra mahkemesi, icra dairesinin bulunduğu yerdeki mahkemedir.
Kambiyo senetlerine itirazın konusu nedir?
Kambiyo senedine itiraz eden borçlu, imzanın kendisine ait olmadığını iddia eder. Senetteki imzaya itiraz edilmiyor, ancak kayıt tartışılıyorsa, bu bir tahrifat şikayeti olarak kabul edilir. Tahrifat itirazı imzaya karşı bir itiraz değildir.
Bir senede yapılan itirazı nasıl incelersiniz?
İmzaya itiraz edilmişse, bir uzman imzanın alacaklıya ait olup olmadığını belirlemek için imzayı inceler. İmzaya itiraz nedeniyle takip geçici olarak durdurulmuşsa ve borçlunun itirazı reddedilmişse, borçlu inkar tazminatı cezası ile karşı karşıya kalır ve herhangi bir tazminata hak kazanamaz. Alacaklının ağır ihmali ve kötü niyeti söz konusu olduğunda ve borçlunun itirazı kabul edildiğinde, alacaklı inkar ve para cezasına mahkum edilecektir. Alacaklı genel mahkemelerde dava açmaya karar verirse, davanın sonuçlanmasına kadar geciken tek şey para cezasının tahsilidir. Bir kambiyo senedi üzerinde işlenen sahtecilik fiili, ister emre yazılı olsun ister hamile yazılı olsun, sahtecilik suçu kapsamına girer.
Kambiyo senedine ödenmeden ne kadar süre önce itiraz edebilirim?
Yukarıda da belirtildiği üzere, borçlu senetteki imzanın kendisine ait olmadığını iddia ediyorsa 5 gün içinde icra mahkemesine dilekçe vererek durumu bildirmelidir. Aksi takdirde senetteki imza kendisine ait kabul edilecektir.
Senede itiraz dilekçesi verildiğinde takip durur mu?
Satış dışındaki icra takibi itiraz olması halinde kendiliğinden durmaz. Mahkeme, telafisi imkansız zararların doğabileceği kanaatine varırsa ve itiraz edenin geçerli sebepleri varsa icra takibini geçici olarak durdurabilir.
Kambiyo senetlerine ilişkin borçlara itiraz davası için hangi gerekçeler vardır?
Borçlunun borcu ödemiş olması veya alacaklının borçluyu tecil ettirmiş olması halinde itiraz edilebilir. İtiraz sebeplerinden biri de borcun zaman aşımına uğramış olmasıdır. Borcun ödendiğini veya ertelendiğini kanıtlayan bir satış senedi veya alacaklı tarafından imzalanmış resmi bir belge iddiaları kanıtlamak için kullanılabilir.
Kambiyo senetlerine karşı menfi tespit davası açılabilir mi?
İtiraz sürelerini kaçırmış olan borçlular borçlu olmadıklarının tespiti için dava açabilirler. Bu dava icra takibini otomatik olarak durdurmaz. Mahkemeden icra takibinin durdurulmasını isteyebilirsiniz.
Kambiyo senetlerinin haczedilmesine ilişkin şikâyette bulunulabilir mi?
Davanın dayanağı olan belge kambiyo senedi değilse veya dava edilen kişi borçlu sıfatını taşımıyorsa beş gün içinde icra mahkemesine şikâyette bulunulabilir.