Velayetin değiştirilmesi davası, anne ve babanın çocuk üzerindeki haklarının ellerinden alınması için açılan bir davadır. Daha sonra bu haklar diğer tarafa verilecektir. Kanun belirli durumlarda velayetin değiştirilmesine izin vermektedir.
Velayetin Değiştirilmesi Davası Şartları
Böyle bir davanın açılabilmesi için velayetin halihazırda ebeveynlerden birine verilmiş olması gerekmektedir. Ayrıca, çocuğun veya velayet hakkına sahip ebeveynin koşullarında kalıcı ve temel bir değişiklik meydana gelmiş olmalıdır. Bu değişiklik çocuğun menfaatlerine zarar vermiş olmalıdır.
Velayet değişiklikleri: Dikkate alınması gereken nedenler
Velayetin değiştirilme nedenleri Medeni Kanun’un 183. Maddesinde sıralanmıştır. Bu madde, yeni bir evlilik, farklı bir yere taşınma veya ebeveynin ölümü gibi belirli durumlarda velayetin değiştirilebileceğini belirtmektedir.
Maddede belirtilen nedenler kapsamlı değildir. Sayılanlar dışında başka nedenlerle de velayet değişikliğine karar verilmesi mümkündür. Velayet sahibi ebeveyn çocuğun diğer ebeveynle ilişkisini engelliyorsa veya velayet kötüye kullanılıyorsa ya da velayetin değiştirilmesi çocuğun yüksek yararına ise velayet davasından velayetin değiştirilmesi kararı çıkabilir. Velayet her iki ebeveynden de alınırsa, bir vasi atanacaktır.
Hakim, velayetin değiştirilip değiştirilmeyeceğine karar verirken yukarıdaki nedenleri göz önünde bulunduracaktır. Ancak, en önemli faktör çocuğun yüksek menfaatleridir. Hakim, bir sebep olsa bile velayeti vermeyi reddedebilir.
Buna ek olarak, karar mevcut veya gelecekteki çocuklar için velayeti iptal eder. Mahkeme öncelikle diğer çocukların velayetinin kaldırılmasının gerekli olup olmadığına karar vermelidir. Aksi takdirde, tüm çocuklar için velayet kaldırılacaktır.
Velayetin değiştirilmesi ile anne veya babanın sorumluluğu sona erer mi?
Ebeveynlerin bakım ve eğitim için ödeme yapma yükümlülükleri velayetin kaybedilmesinden etkilenmez. Ebeveynlerin ya da çocukların bu masrafları karşılayacak maddi imkânları yoksa, masraflar devlet tarafından karşılanır.
Anne veya baba başka biriyle evlenirse velayet kime verilir?
Yeniden evlenme otomatik olarak velayetin kaldırılmasını gerektirmez. Ancak çocuğun yüksek yararına olacaksa velayet sahibi değiştirilebilir. Koşullar gerektiriyorsa bir vasi de atanabilir.
Velayetin Değiştirilmesi: Yetkili ve görevli mahkemeler
Yetkili mahkeme aile mahkemesidir. Kanunda mahkemenin yetkisine ilişkin bir kesinlik bulunmamaktadır. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 14.01.2014 tarih ve 2014/26169 sayılı kararında davacının davasını ikametgâhı mahkemesinde açabileceği belirtilmiştir. Söz konusu karar metni şu şekildedir:
“Dava, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu yürürlüğe girdikten sonra 17.7.2013 tarihinde açılmıştır. Bu nedenle davacının, annenin müşterek çocuğun velayetini kendisine vermesi yönündeki talebi “çekişmesiz yargı” işidir (6100 sayılı HMK). Çekişmesiz yargı işlerinde, kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, talepte bulunanın veya taraflardan birinin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir (6100 sayılı HMK m. 384). Türk Medeni Kanunu’nda velayetin kaldırılması, velayetin bir ebeveynden diğerine devri veya kaldırılan velayetin iadesi ile ilgili davaların yetkisine ilişkin aksine bir hüküm bulunmadığından, bu davada Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun genel “çekişmesiz yargı” kuralı uygulanacaktır. Dolayısıyla, davacı ikamet ettiği yer mahkemesinde de dava açabilir. “Hukuka aykırı gerekçelerle yetkisizlik kararı verilmesi hatalı olmuştur.”
Velayet Değişikliği Dava Süresi
Eğer durum çocuğun menfaatine aykırı ise, diğer taraf velayeti altındaki çocuk için dava açabilir. Herhangi bir zaman sınırlaması yoktur. Örneğin, anneye 5 yaşındaki bir çocuğun velayeti verilmiştir. Anne 10 yıl boyunca çocuğuyla ilgili tüm görevlerini yerine getirmiştir. Çocuğun 5. yaş gününden sonra anne para harcamaya ve uyuşturucu kullanmaya başlamış olabilir. Çocuk bundan zarar görmüştür. Velayetin anneye verilmesinin üzerinden 10 yıl geçmiş olsa bile baba velayetin değiştirilmesi için dava açabilir.
Velayetin değiştirilmesi davasının niteliği ve amacı
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 382. maddesinin birinci fıkrası, genel bir çerçeve çizerek çekişmesiz yargı işlerinin farklı türlerini tanımlamaktadır. Daha sonra, bunlar mümkün olduğunca eksiksiz bir şekilde sıralanmıştır.
Yukarıda atıfta bulunulan maddede, velayetin değiştirilmesi talebi de çekişmesiz yargı işi olarak adlandırılabilir. Tüm çekişmesiz yargı işlerinde aksi belirtilmedikçe kendiliğinden araştırma ilkesi uygulanır.
Türk Medeni Kanunu’na göre velayet, çocukların bakımını, eğitim ve öğretimini, korunmasını, temsilini ve vesayet görevini içerir. Bu, ebeveynlerin çocuklarının kişilikleri ve malları ile ilgili sahip oldukları tüm görev, hak, yetki ve yükümlülükleri içerir. Ebeveynlik açısından, ebeveynlerin görevleri ve hakları, çocuklarının kişiliğine özen göstermek, refahlarını sağlamak, eğitimlerini sağlamak ve onlara bakmaktır. Bu bağlamda, çocuklarını iyi ahlaklı, çalışkan, bilgili ve kötü alışkanlıklardan uzak iyi insanlar olarak yetiştirme görev ve hakları vardır. Boşanma sonrası mal paylaşımı ve katkı payı talepleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için makalemizi inceleyin.
Velayetin Değiştirilmesi Davası ve Nafaka
Yan talep, velayetle ilgili davalarda nafaka talebidir. Yan talepler asıl talebin sonucuna bağlıdır.
Öncelik veya sonralık ilişkisi yoktur, ancak birincil ve ikincil ilişki vardır. Bir yan talebi asıl talepten ayırmanın bir yolu yoktur. Mahkeme velayetin değiştirilmesi talebini reddederse çocuk nafakaya hak kazanamaz… (Hukuk Genel Kurulu’nun 2017/2444 E.. 2019/51 K.. ve 31.01.2019 tarihli kararı).
Kısaca açıklayayım; nafaka, anne ve babanın çocuğa bakma yükümlülüğünün doğal bir sonucudur. Çocuğun korunması için olduğu kadar kamu düzeni ile de ilgilidir. Bu nedenle, herhangi bir talepte bulunulmasa bile hakim otomatik olarak nafakaya hükmetmelidir.
Velayetin değiştirilmesi bir kamu düzeni meselesidir. Bu durumda nafakanın asıl talebin fer’i değil ayrı bir dava olduğunu kabul etmek usul etkinliğine aykırı olacaktır. Çocuğun nafakaya hak kazanıp kazanmadığının tespiti için velayetin değiştirilmesi davasının sonucunun beklenmesi, çocuğun haklarına geç erişmesi sonucunu doğuracaktır.
Velayet Değişikliğine İlişkin Yargıtay Kararları
Velayetin değiştirilmesi durumunda Mahkemenin yetkisine ilişkin örnek bir Yargıtay kararında aşağıdaki görüş benimsenmiştir.“Velayetin değiştirilmesi davalarında özel bir yetki kuralı yoktur. Davalılar bu soruyu ilk itirazları olarak ileri sürebilirler.
Anlaşmalı boşanan ebeveynler, ebeveynlerden birine velayet hakkı ve diğer tarafa çocuğun özel masraflarından sorumluluk veren velayet düzenlemesi üzerinde anlaşmışlardır. Anlaşmalı boşanma kararında ebeveynler, velayet hakkının bir tarafa verilmesi ve çocuklar için yapılacak özel harcamaların velayeti elinde bulunduran tarafça karşılanması konusunda anlaşmışlardır.Çocuklarınızın velayetinin değişmesi halinde, şartınkabulüSöz konusu anlaşma herhangi bir zorluk yaşanmadan icra edilecektir. (Hukuk Genel Kurulu, 2017/1895 E.; 2019/630 K. et l’arrêt du 30.05.2019).
Çekişmesiz yargı işlerinde Bölge Adliye Mahkemesi velayetin değiştirilmesi davasının çekişmesiz yargı işi olduğuna dayanarak karar verecektir. Bu kararlar kesindir ve temyiz edilemez. Bu nedenle davalı-davacının bu yöne ilişkin istinaf dilekçesinin reddi gerekir.2. Hukuk Dairesi 2019/3013 E. ve 2019/5474K.
Evlatlıktan red hakkındaki yazımızı da okuyabilirsiniz.